Co robi żołądek?

zoladekŻołądek jest źródłem enzymów trawiennych, które rozpoczynają proces trawienia. Pokarm zostaje tu wymieszany z sokiem żołądkowym, do którego są uwalniane enzymy. Jest to jedyna część układu pokarmowego, która wytwarza duże ilości kwasu. Kwaśny odczyn soku żołądkowego pochodzi od HCL wytwarzanego przez żołądek. Pozostałe odcinki przewodu pokarmowego zobojętniają ten kwas.
Głównym źródłem enzymów trawiennych i kwasu solnego są gruczoły w ścianie żołądka. Zawierają one komórki śluzowe wytwarzające śluz oraz komórki okładzinowe, które wytwarzają ważny enzym, zwany pepsynogenem. Występuje jeszcze trzeci rodzaj komórek wytwarzających zarówno HCl, jak i czynnik wewnętrzny.

Czynnik wewnętrzny jest bardzo ważną substancją, umożliwiającą wchłanianie witaminy B12 w jelicie cienkim. Bez tej witaminy rozwija się niedokrwistość złośliwa i powstają zaburzenia reprodukcji komórek. Witamina B12 odgrywa ważną rolę w procesie podziału komórek, z jakich powstają krwinki czerwone, nowe komórki wyściełające jelita i inne komórki ciała, które stale się mnożą, w celu regeneracji ciała.

Kwas solny jest konieczny do przemiany pepsynogenu w pepsynę. Jest ona czynnym enzymem, który rozpoczyna trawienie białka zawartego w pożywieniu. Pepsyna nie trawi białka do końca, a tylko rozkłada je na mniejsze jednostki, złożone z kilku aminokwasów, następnie rozkładanych w jelicie cienkim. Żołądek odgrywa istotną rolę w procesie trawienia białka, ale znacznie mniejszą w trawieniu węglowodanów i tłuszczów.
Do innych gruczołów, które znajdują się w żołądku, należą gruczoły zwane odźwiernikowymi. Wytwarzają one jeszcze więcej śluzu i ważny hormon, zwany gastryną. Gastryna pobudza gruczoły żołądka do wytwarzania niewielkich ilości pepsynogenu, ale przede wszystkim wyraźnie zwiększa ilość kwasu solnego w soku żołądkowym, czasami nawet ośmiokrotnie.

Stwierdzono istotną zależność między zawartością kwasu solnego w soku żołądkowym a wrzodem żołądka. Histamina – pochodna aminokwasu – pobudza wydzielanie kwasu. Jeśli zablokuje się jej działanie lekami takimi, jak: Zantac, Pepoid lub Tagamet, to żołądek wytwarza mniej kwasu. Leki te blokują działanie gastryny.

Innym istotnym zagadnieniem jest wpływ mózgu i emocji na kwaśność soku żołądkowego. Nerw błędny pobudza komórki, które wydzielają zarówno kwas solny, jak i pepsynogen. Pobudza także wytwarzanie gastryny. Zablokowanie nerwu błędnego zmniejsza uwalnianie kwasu i pepsyny. Stres emocjonalny może natomiast spowodować wytwarzanie silnie kwaśnego soku żołądkowego aż 50 ml na godzinę. Łatwo jest więc zrozumieć wagę emocji i procesów psychicznych dla zaburzeń wydzielania kwasu, np. wrzodu żołądka. Nic dziwnego więc, że podczas kryzysów emocjonalnych ludzie chorują na żołądek.

Ponieważ budowa żołądka jest taka, a nie inna, pożywienie nie wchłania się przez jego ściany. Wyjątkiem jest alkohol, jeśli potraktuje się go jako pożywienie. Alkohol rozpuszcza się w tłuszczach i znaczna jego część wchłania się z żołądka do krwi. W ścianie żołądka znajduje się także enzym, zwany żołądkową dehydrogenazą alkoholową, który metabolizuje alkohol. Im dłużej przebywa on w żołądku, tym większa część jest metabolizowana i mniej dostaje się do krwi, z którą dociera do mózgu i innych narządów.

Płyny, a zwłaszcza woda, szybko omijają pokarm w żołądku i przechodzą do dwunastnicy. Natomiast pokarmy stałe muszą zostać wymieszane z sokiem żołądkowym i częściowo spalone do półpłynnej masy, zwanej treścią żołądkową. Zazwyczaj pokarmy stałe nie opuszczają żołądka, chyba że ich rozmiary są takie, jak ziarna zboża lub mniejsze.

Szybkość opróżniania żołądka jest różna i zależy od stopnia jego wypełnienia, hormonów jelita cienkiego i różnych odruchów. Zależy ona od rodzaju pokarmu, ale muszą działać hormony i odruchy, które zostaną opisane dalej. Żołądek szybciej opuszczają słodkie płyny. Pokarm stały musi zostać upłynniony.

Węglowodany nieco opóźniają opróżnianie żołądka, białka jeszcze bardziej, a tłuszcze pozostają w nim najdłużej.

Dlatego pokarm bogaty w tłuszcze nie jest dobrym źródłem natychmiast dostępnej energii, dotąd aż nie zostanie strawiony. Tłuszcz zostaje strawiony w stopniu wystarczającym na wchłonięcie dopiero w jelicie cienkim.

Żołądek zwykle wytwarza ok. 1500 ml soku trawiennego dziennie. Wpływy psychiczne, takie jak widok, zapach lub myślenie o jedzeniu mogą spowodować uwolnienie ok. 0,1 całkowitej objętości soku żołądkowego. Na uwalnianie tego soku mają także wpływ bodźce płynące z jelita cienkiego, a także pokarm docierający do żołądka.

Między posiłkami, kiedy proces trawienia jest w zasadzie zakończony (jak podczas snu), wytwarza się bardzo niewiele kwasu i pepsynogenu. Dlatego chorzy na nadkwaśność mogą nie odczuwać żadnych objawów po obudzeniu się, a dopiero po pobudzeniu czynności żołądka przez pokarm lub napój. Im więcej spożywa się pokarmu, tym więcej tworzy się kwasu w żołądku – argument, aby chorzy na nadkwaśność spożywali mniejsze posiłki, lecz częściej. Pewne substancje, np. częściowo strawione białka, alkohol i kofeina, w małych stężeniach mogą powodować uwalnianie gastryny.