Choć okrężnicę oskarża się o wiele chorób, jej rola w procesie trawienia jest dosyć ograniczona w porównaniu z innymi odcinkami przewodu pokarmowego. Objętość płynów dostających się do przewodu pokarmowego ze śliną, wydzielinami żołądka i trzustki, żółcią i sokiem jelitowym wynosi prawie 7 l, a dobowa podaż płynu wchłania się zwrotnie w ostatnim odcinku jelita cienkiego. Tylko ok. 1,5 l przedostaje się przez zwieracz krętniczo-kątniczy i dostaje się do okrężnicy. Płyn ten ma formę rzadkiej papki.

W odzyskiwaniu tego płynu i ustalaniu równowagi między solą a wodą w organizmie czynnie uczestniczy pierwsza połowa okrężnicy. Tu znajdują się bakterie, które nie są chorobotwórcze, gdyż w warunkach prawidłowych konkurują z drobnoustrojami chorobotwórczymi i pomagają je zwalczać. Bakterie jelitowe dalej trawią różne pokarmy, które nie zostały wcześniej strawione. W tym odcinku przewodu pokarmowego z niestrawionej laktozy uwalnia się gaz. Bakterie są także odpowiedzialne za tworzenie witamin K i B12. Normalna dieta nie dostarcza bowiem wystarczających ilości witaminy K. W wyniku działania bakterii tworzą się jednak potrzebne ilości tej witaminy.

Końcowe masy kałowe są głównie wodą, która stanowi ok. 3/4 wagi stolca. Pozostałą 1/4 tworzą substancje stałe. Objętość stolca zależy głównie od zawartości wypełniaczy w diecie. Osoby, które spożywają małe ilości wypełniaczy, zwykle mają niewielkie stolce i nierzadko kłopoty z ich wydaleniem, czyli zaparcia. Około 30 substancji stałych w stolcu stanowią martwe bakterie, dodając stolcom objętości.

Końcowym etapem trawienia jest wydalenie niestrawionych resztek wraz z martwymi bakteriami – defekacja. Mięśnie dolnego odcinka okrężnicy (esicy) słabo się kurczą, w miejscu połączenia z odbytnicą – ok. 20 cm od odbytu. W warunkach prawidłowych pomaga to opróżnić odbytnicę. Działania odruchowe mogą jednak spowodować wypełnienie odbytnicy. Dzieje się tak wtedy, gdy żołądek i jelito cienkie napełniają się natychmiast po spożyciu pokarmu.

Jest to powodowane przez odruch żołądkowo-okrężniczy. Nagły, silny ruch robaczkowy obejmuje ostatni odcinek okrężnicy. W miarę docierania do okrężnicy otwiera się połączenie między esicą a odbytnicą i masy kałowe przesuwają się do odbytu.

Rozciągnięcie ściany odbytu powoduje dobrze znaną chęć oddania stolca. Następnie złożony mechanizm powoduje zwolnienie zwieracza odbytu i następuje defekacja. U osób dorosłych ten ostatni etap znajduje się pod kontrolą świadomości. Natomiast u małych dzieci z nie wykształconymi w pełni drogami nerwowymi oraz u ludzi z porażeniami rdzenia kręgowego kontrola ta nie istnieje.

Z powyższego wywodu jasno widać, jakie są przyczyny chorób spowodowanych zaburzeniami trawienia. Większość ludzi, którzy odżywiają się prawidłowo i prowadzą zdrowy tryb życia nie ma żadnych kłopotów z przewodem pokarmowym, a jedzenie stanowi dla nich czystą przyjemność.

Czynność jelita cienkiego

Sprawy się komplikują w jelicie cienkim. Żółć wytwarzana przez wątrobę, sok trzustkowy zawierający dużo enzymów oraz enzymy i odruchy z jelita cienkiego w zasadzie doprowadzają proces trawienia do końca.
Mimo wszystkich tych działań soku trzustkowego i żółci, znaczną część pracy wykonuje samo jelito cienkie. Wypustki lub kosmki ściany jelitowej odgrywają znaczącą rolę w ostatnim etapie trawienia zarówno białek, jak i węglowodanów. Na brzegach większych komórek znajdują się małe komórki, podobne do szczoteczki, zwane rąbkiem szczoteczkowym. Zawierają one znacznie więcej enzymów niż sok jelitowy.

Maltaza rozkłada maltozę i sacharozę (cukier stołowy). Laktaza rozkłada cukier mleczny do glukozy i galaktozy, tj. cukrów prostych, które mogą się wchłonąć. Niedobór laktazy jest częstą przyczyną wzdęć, bólów brzucha i biegunki z powodu niestrawionej laktozy. Peptydazy rozbijają niektóre małe peptydy na pojedyncze aminokwasy.

Poza chemicznym udziałem w procesie trawienia jelito cienkie odgrywa istotną rolę w opróżnianiu żołądka wskutek działania zarówno hormonów, jak i odruchów. Jeśli dwunastnica jest zbytnio rozdęta, to wysyła sygnał odruchowy, który zwalnia czynność żołądka. Gdy treść żołądkowa jest zbyt kwaśna lub działa drażniąco na dwunastnicę, zostają pobudzone pewne działania mechaniczne. Czasami niewłaściwe jest stężenie soli i wtedy dwunastnica daje sygnał: „zwolnij aż uda mi się skorygować tę sytuację”. Tłusty pokarm także opóźnia opróżnianie żołądka.

Ogólnie mówiąc, sole mineralne i oczywiście witaminy nie są trawione. Istnieje jednak wiele czynników, które wpływają na ich wchłanianie z jelita. Należą do nich spożyte pokarmy. Kawa i herbata zmniejszają wchłanianie soli wapniowych i żelazowych. Obecność kwasów fitynowego i szczawiowego w wielu warzywach powoduje powstanie nierozpuszczalnych soli wapniowych, co zmniejsza ich wchłanianie. Istnieje także mechanizm wewnętrzny, który kontroluje ilość wchłoniętych soli wapniowych i żelazowych. Jeśli stężenie jonów wapniowych i żelazowych we krwi jest duże, to wchłanianie istotnie się zmniejsza.

Żelazo jest kolejnym ważnym pierwiastkiem. Istnieją dwa rodzaje związków żelaza, np. glukonian i siarczan żelazawy, a także żelazo hemu, które występuje w mięsie. Żelazo hemu szybko się wchłania w pierwszej części jelita cienkiego. Z hemu wchłania się znacznie więcej jonów żelazawych niż z soli, które znajdują się w tabletkach wielowitaminowych lub pokarmie pochodzenia niezwierzęcego. Często przyczyną niedokrwistości z niedoboru żelaza jest niewystarczająca podaż żelaza hemu w diecie.