Stopień szkodliwości stresu określa zarówno to, czy jest on przewidywalny, jak i to, czy można go kontrolować. Jeśli człowiek spodziewa się bólu, cierpi mniej, gdyż wie, kiedy może się odprężyć. Możliwość kontrolowania negatywnych bodźców dochodzących z otaczającego nas świata ma również ogromne znaczenie. Jeśli wiemy, jak uniknąć tego, co wywołuje stres, możemy się przed nim obronić. Sytuacja taka ma miejsce, kiedy już nauczyliśmy się, jaka reakcja na bodziec pozwala uniknąć przykrego doznania.
Jest to podstawa odróżnienia stresu negatywnego od pozytywnego. Pozytywny jest przewidywalny i podlega kontroli, negatywny zaś przychodzi bez ostrzeżenia i nie mamy na niego wpływu. Podstawową zatem sprawą w walce ze stresem jest uznanie go za coś naturalnego.
Literatura medyczna informuje, iż od 50% do 80% wszystkich chorób ma swoje źródło w stresie. Jak już pisaliśmy, nacisk wywierany na organizm człowieka może wywoływać skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne. Pozytywne jest na przykład oddziaływanie aktywności fizycznej, która wzmacnia układ krążenia i mięśnie. Negatywne zaś są skutki niewłaściwego odżywiania się, braku ruchu, zniszczenia środowiska naturalnego i napięć społecznych. Co więcej, stresy o charakterze psychicznym znacznie częściej są powodem chorób niż te, które są natury fizycznej.
Nie ma takiego dnia, w którym człowiek nie doznałby stresu. Na ogół kojarzy się on z czymś negatywnym i przykrym. Istnieje wiele leków łagodzących to niemiłe doznanie, ale uwolnić się od niego możemy dopiero z chwilą śmierci. Problem w tym, żeby zrozumieć, na czym polega stres i umieć w nim rozpoznać zarówno strony negatywne, jak i pozytywne.
CO TO JEST STRES?
Hans Selye, jeden z pierwszych badaczy problemu, podał następującą definicję: „Stres jest to reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania, bez względu na to, czy wiążą się one z uczuciem przyjemności czy są przykre. Reakcja organizmu na stres pozytywny lub negatywny jest jednakowa. Istotna jest wielkość presji wywieranej na człowieka i jego ciało. Pochodzenie stresu może być zarówno fizyczne – trening czy praca, jak i psychiczne.”
Zdaniem Selye’a stres negatywny jest dla człowieka szkodliwy. W wyniku jego oddziaływania organizm człowieka musi nieustannie dostosowywać się do czynników będących źródłem presji, czyli stresorów. Natomiast stres pozytywny niezbędny jest dla dobrego samopoczucia. Presja wywierana na ludzki organizm musi podlegać kontroli, w przeciwnym bowiem wypadku najpierw wywoła zmęczenie, później wyczerpanie, aż wreszcie może doprowadzić do załamania psychicznego.
Selye stwierdził, iż można przeciwstawić się nawet wielkiemu obciążeniu, jeśli tylko towarzyszyć mu będą okresy odpoczynku. Jeśli jednak stres jest wybierany nieustannie, prawdopodobieństwo utraty zdrowia rośnie.
Istnieją dwie metody radzenia sobie ze stresem: wyeliminować wywołujące go czynniki, czyli stresory, lub zwiększyć odporność na jego działanie poprzez udoskonalenie sposobu odżywiania się i zwiększenie aktywności fizycznej.
Zdaniem Selye’a „stres powoduje różnorodne nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu, w wyniku czego następuje jego „zużywanie się”. Jednakże jeśli tylko „presja” wywierana na człowieka nie przekracza jego zdolności przystosowawczych, to jest niezbędna dla zdrowia i dobrego samopoczucia.
Istnieją pod tym względem trzy rodzaje osobowości: ludzie, którzy nie mogą żyć bez stresu, inni – potrzebujący ciszy i spokoju, wreszcie tacy, którzy dobrze przystosowują się do każdych warunków.